Chroniona Nazwa Pochodzenia (ChNP)
Jest to europejski znak przyznawany produktom regionalnym wyjątkowej jakości. Nazwa nadawana danemu produktowi nawiązuje do miejsca, w którym jest wytwarzany i podkreśla jego związek z danym regionem geograficznym. Wszystkie surowce, potrzebne do wytworzenia tego produktu pochodzą z określonego obszaru geograficznego oraz wszystkie fazy wytwarzania odbywają się na tym obszarze. O znak ChNP mogą ubiegać się produkty rolne przeznaczone do spożycia przez ludzi (płody ziemi, produkty pochodzące z hodowli, rybołówstwa oraz produkty pierwszego przetworzenia, które pozostają w bezpośrednim związku z tymi produktami) lub środki spożywcze (m. in. piwo, chleb, ciasto, ciastka, wyroby cukiernicze, inne wyroby piekarnicze, makarony, korek i bawełna). Do tej pory oznaczeniem ChNP wyróżniono w Polsce 10 produktów.
Oznaczenie ChNP znajduje się na następujących polskich produktach:
Bryndza podhalańska to miękki ser podpuszczkowy, o barwie białej, biało-kremowej lub z lekkim odcieniem seledynowym. Smak bryndzy jest słony i pikantny, czasem przechodzący w ostry, może być też odrobinę kwaśny. Wszystko zależy od jakości mleka, z którego został zrobiony (na 1 kg sera potrzeba od 4 do 6 litrów). Choć zawsze pochodzi ono od owiec rasy Polska Owca Górska, ewentualnie z domieszką mleka krów rasy Polska Krowa Czerwona (zawartość tego ostatniego nie może jednak przekroczyć 40 %), to jego właściwości smakowe mogą się delikatnie różnić, w zależności od cech specyficznych zwierzęcia oraz pory roku: bryndzę wytwarza się bowiem od maja do września i ta wrześniowa jest, zdaniem znawców, najintensywniejsza w smaku. Ogromny wpływ na aromat mleka, a zatem i sera ma także bogata roślinność, którą żywią się zwierzęta na podhalańskich pastwiskach: przymiotło węgierskie, pszonak Wahlenberga czy urudzik karpacki, to tylko kilka z kilkuset endemicznych gatunków roślin, bogatych w wonne olejki eteryczne, które przenikają do mleka pasących się zwierząt i delikatnie „przyprawiają” ser.
Dolina Dunajca, to nie tylko jeden z piękniejszych terenów turystycznych naszego kraju, ale i miejsce szczególnie korzystne dla uprawy fasoli, wśród której najważniejsza jest odmiana Piękny Jaś. Jej nasiona mają nerkowaty kształt, są bocznie spłaszczone i błyszczące, a także całkiem spore. W Dolinie Dunajca charakteryzuje je większa niż gdzie indziej zawartość magnezu (80 mg/kg; wynika to z wysokiej zawartości pierwiastka w tutejszej glebie). Piękny Jaś z doliny Dunajca smakuje słodkawo, a jego konsystencja jest niezwykle delikatna. Ma też cienką skórkę, dlatego gotuje się o 10 minut krócej, niż inne „jasie”.
Fasola wrzawska – czyli fasola tyczna „Piękny Jaś” zaliczana do fasoli wielokwiatowej (Phaseolus multiflorus), uprawiana w północnej części Kotliny Sandomierskiej, w widłach Wisły i Sanu. Nazwa pochodzi od wsi Wrzawy, która stanowi centrum tego fasolowego zagłębia. Odmiana ma bardzo duże (1000 sztuk to 2,1-2,9 kg!), nerkowate i lekko spłaszczone nasiona, charakteryzujące się słodkawym smakiem i delikatną konsystencją, całkowicie pozbawioną mącznego posmaku. Właśnie smak wyróżnia fasolę wrzawską wśród innych odmian, choć nie tylko. Fasola wrzawska ma o 20% cieńszą skórkę i większą zdolność pochłaniania wody, a także gotuje się krócej o ok. 10 min, niż odmiany wielokwiatowe pochodzące z innych miejsc. Sprawia to, że jest ona ulubioną fasolą wielu kucharzy.
Karp zatorski jest produkowany na terenie trzech sąsiadujących ze sobą gmin w województwie małopolskim, są to Zator, Przeciszów i Spytkowice (które od 2003 r. realizują program „Dolina Karpia”). Obszar ten obejmuje łącznie134 km². Największa produkcja odbywa się na terenie Zatora – stąd nazwa ryby. Karp zatorski powstał ze skrzyżowania rodzimej linii karpia polskiego (galicyjskiego) z czystymi liniami: węgierską, jugosłowiańską, gołyską i izraelską. Znaki szczególne wyróżniające karpia zatorskiego to dobre wygrzbiecenie, zwarta forma i oliwkowy lub oliwkowo-niebieski kolor. Masa karpia wynosi od 1100 g do 1800 g. Mięso ma delikatny smak i świeży, rybi zapach. Swój wyjątkowy smak karp zawdzięcza oryginalnemu dwuletniemu systemowi chowu w stawach ziemnych, a w szczególności sposobowi żywienia, który jest oparty głównie na pokarmie stawowym i wysokiej jakości naturalnych zbożach od lokalnych producentów, takich jak pszenica, jęczmień, pszenżyto i kukurydza.
Pod nazwą miód z Sejneńszczyzny/Łoździejszczyzny/Seinų/Lazdijų krašto medus kryje się miód pszczeli nektarowy – wielokwiatowy (płynny zwany patoką lub skrystalizowany – krupiec). Ma on specyficzne zabarwienie: od ciemnożółtego do ciemnozłotego. Jego cechą charakterystyczną jest też lekkie zmętnienie. Jest on wytwarzany z kilkudziesięciu charakterystycznych dla tego obszaru gatunków roślin miododajnych m.in.: wierzb, klonów, mniszka pospolitego, maliny, kruszyny, koniczyny białej i łąkowej, komonicy, nostrzyka, itp. Pyłki roślin uprawnych monokulturowych mogą się znajdować w miodzie wyłącznie w ilościach śladowych, czyli poniżej 5% – dlatego pasieki nie mogą być ustawione bliżej niż 2000 m od pól objętych monokulturową uprawą. Miód pozyskuje się wyłącznie w okresie trzech miesięcy: od połowy maja do połowy sierpnia, chyba że na przeszkodzie staną szczególne warunki klimatyczno-pogodowe, które doprowadziłyby do przesunięcia okresu wegetacyjnego.
Oscypek to wędzony owczy ser wytwarzany na Podhalu. Robi się go ręcznie z owczego mleka zwierząt rasy Polska Owca Górska, czasem z niewielką domieszką mleka Polskiej Krowy Czerwonej, w okresie od maja do września. Jak? Po wydojeniu zwierząt zlewa się mleko przez lniane płótno do drewnianego wiadra, aby pozbyć się zanieczyszczeń, np. ździebeł słomy. Mleko pozostawia się na parę godzin do lekkiego nakwaszenia i miesza z mlekiem ze świeżego udoju w miedzianym „koltiku”, zawieszonym nad paleniskiem w bacówce. Następnie do mleka dodaje się tak zwany „klag”, czyli wysuszoną podpuszczkę, która je ścina (albo „klaga”, jak mówią górale). Zwarzoną masę najpierw się rozbija drewnianą łopatką, zwaną ferulą, następnie dodaje nieco gorącej wody, aby kawałki skrzepu się posklejały i opadły na dno naczynia. Na tym etapie masę serową odciska się z serwatki i ugniata w kształt kuli, która jest kilkakrotnie parzona. Następnie z porcji sera formuje się kształt „wrzeciona”. Charakterystyczne oscypkowe zdobienia powstają poprzez odciśnięcia sera w rzeźbionym, drewnianym pierścieniu zwanym „oscypiorkiem”. Takie prawie gotowe oscypkowe wrzeciono moczy się następnie przez dobę w solance i układa pod dachem bacówki. Tam wędzi się w zimnym dymie z palonego wewnątrz niewielkiego ogniska i dojrzewa, nabierając przez okres od kilku do kilkunastu dni specyficznego zapachu i jasnobrązowego koloru o herbacianym odcieniu. Dojrzały oscypek jest twardy, słony, o wyraźnym posmaku wędzenia.
Podkarpacki miód spadziowy produkowany jest na terenie kilkunastu nadleśnictw w ramach województwa podkarpackiego. Jest to płynny lub skrystalizowany miód, w którym dominuje spadź pochodząca z jodły pospolitej (średnio 70% lub więcej). Miód może też zawierać spadź innych drzew iglastych (głównie świerku lub sosny) czy śladowe ilości pyłków roślin nektarodajnych lub wiatropylnych. Jego konsystencja jest gęsta i lepka, a barwa – ciemnobrązowa, z zielonkawymi refleksami, po krystalizacji zaś powoli jaśnieje. Podkarpacki miód spadziowy ma typowo żywiczny aromat, przypominający zapach igliwia i łagodny, słodki smak.
Redykołka to niewielki serek w kształcie zwierzątka, ptaka, serduszka lub wrzeciona, robiony na Podhalu. Wytwarza się go z niepasteryzowanego mleka owiec rasy Polska Owca Górska, dopuszczalny jest jednak dodatek krowiego pochodzącego od zwierząt rasy Polska Krowa Czerwona, nieprzekraczający jednak 40% całkowitej masy mleka. Waga redykołki nie może przekroczyć 300 gram, ale te najmniejsze, o kształcie wrzeciona, ważą od 30 do 60 gram. Serek ma słomkową, lśniącą skórkę, jest lekko słony, o wyraźnym zapachu wędzenia. Redykołki wyrabiane są w okresie od maja do września – czyli w tym czasie, gdy dostępne jest mleko owiec. Cały cykl produkcyjny odbywa się na Podhalu i wszystkie etapy produkcji przebiegają w szałasach na stokach górskich.
Wiśnia nadwiślanka jest lokalnym typem wiśni sokowej, występującym w pasie nadwiślanym, od Ożarowa do Lipska. Nadwiślanka ma owoce wyraźnie mniejsze od owoców odmian uprawnych, o intensywniejszej barwie – od ciemnoczerwonej do bordowej, taki sam kolor ma jej sok. Charakteryzuje się ona także intensywnym, lekko cierpkim i mocno kwaskowatym smakiem. Nadwiślanka jest owocem idealnym do wszelkiego rodzaju przetworów jest o wiele bardziej aromatyczna i bogata w smak – niż inne popularne odmiany wiśni. Dla porównania: zbiory nadwiślanki zaczynają się, gdy ekstrakt wynosi 16 brixów, w przypadku innych odmian granica ustalona jest na poziomie 14 brixów. Nadwiślanka zbierana jest między 5 lipca a 5 sierpnia – ręcznie lub mechanicznie. Gdy oderwie się szypułkę, z owoców wycieka odrobina soku, który zmienia się w galaretkę – jest to także charakterystyczna cecha nadwiślanki.
Miód spadziowy pozyskiwany był na terenie Beskidu Wyspowego i Myślenickiego od niepamiętnych czasów. Pierwotnie tereny te porośnięte były Puszczą Karpacką, z dominującymi gatunkami jodły pospolitej i buka zwyczajnego. Pomimo trudnych warunków klimatycznych i poużytkowych, miejscowe pszczoły, poprzez naturalną selekcję wytworzyły szereg cech przystosowujących je do panujących tam warunków, m.in. odporność na choroby oraz dużą zimotrwałość.